در این خُرده – پژوهش هم به دانش Science چیست؟ می‌پردازیم و هم ریشهٔ Science، روش علمی و دانشمندان را زیر ذره‌بین خود می‌گیریم، همراه‌مان باشید!
همه‌چیز با خوابی که دیدم آغاز شد، در خواب با اهل کلام، به دیالکتیک پرداختم، ایشان می‌گفتند که شما غرب‌گرایان مفهوم علم را جعل کرده‌اید، و امّا حکایت اصیل حکایت دیگری است! بنابراین می‌خواهم به آن از زبان دانش پاسخ بدهم.
دانش Science چیست؟ و ریشه آن از کجا آمده است؟
خوب اگر بخواهیم به کند و کاو ریشهٔ فارسی آن بپردازیم کار زیاد سختی در پیش نداریم: بن حال دان و مصدر اسم‌ساز ــِ‌ش را که باهم ترکیب بکنید ته ماجرا خواهید داشت: دانِش! محض اطلاع‌مان هم مصدرِ دانستن از مصدر متعددی *danistan پهلوی گرفته شده، که اگر باز هم برویم خیلی پیش‌تر به ریشه‌یِ ریشه‌ها خواهیم رسید یا به بیانی بهتر، واژه‌ای از زبان پیشاهندو – اروپایی که مصدر *ɡ̆n̥néh₃ti است که کم‌کم مفهوم «شناخت» را به خودش می‌گیرد. شاید انجیل گنوسی به گوش‌تان خورده باشد، بله؟ آن گنوس ماجرا از همین مصدر پیشاهندو – اروپایی گرفته شده که در این بافت به معنای معرفت / شناخت است!
خوب اگر برویم سر وقت Science به چه چیزی می‌رسیم؟
اگر از انگلیسی کمی برویم عقب‌تر خواهیم رسید به مصدر لاتینیِ *sciō که یعنی دانستن که اگر بازهم پیش برویم خواهیم رسید به ریشه‌یِ ریشه‌ها یعنی زبان پیشاهندو – اروپایی و واژهٔ *skey که به معنای واژه به واژهٔ تمایز قائل شدن [بین چیزها] است. حال که دست ریشه‌ها یک‌کمکی برای‌مان رو شد بپردازیم به تعریف دانش که مورد قبول جامعهٔ علمی است.
دانش Science چیست؟
دانش، هر آگاهی نظام‌مندی است که با التفات به دنیای طبیعی و پدیده‌ها بدست می‌آید و مستلزم مشاهده‌ٔ بی‌طرفانه و آزمایش‌های نظام‌مند است. به طور عام، دانش جست و جوی آن آگاهی‌ای است که حقایق عام و یا عملگرهای اساسی قوانین را پوشش می‌دهد.
دانش می‌تواند به شعب گوناگونی بر پایه موضوعات مورد مطالعه بخش شود. علوم طبیعی که مطالعهٔ غیرارگانیک جهان (غیرآلی) است که شامل رشته‌های اخترشناسی، فیزیک، شیمی و زمین‌شناسی است. علوم زیستی نیز به دانش‌هایی مانند زیست‌شناسی، پزشکی گفته می‌شود که به مطالعه ارگانیک جهانِ حیات و فرآیندهای آن می‌پردازد. در سوی دیگر نیز، علوم اجتماعی‌ای نظیر مردم‌شناسی و اقتصاد را داریم که سویه‌های فرهنگی رفتارهای انسانی را مطالعه می‌کنند.
فرآیند مشاهده، پرسیدنِ پرسش و جست و جو برای پاسخ در حین آزمایش‌ها و تجربه‌ها منحصر به هیچ‌کدام از حوزه‌های علمی نیست.
بیشتر بخوانید: حتی شبکه‌های عصبی مصنوعی هم با خوابیدن بهتر یاد می‌گیرند!
روش دانشورانه و یا علمی چیست؟
روش علمی (Scientific Method) که به زعم من روش دانشورانه معادل بهتری است؛ به روشی گویند که بر پایه ریاضیات و فنون آزمایشی در علوم به کار گرفته می‌شود. به بیانی دقیق‌تر، آن فنّی است که در برساختن و آزمودن فرضیات علمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در حقیقت، روش دانشورانه، روشی کاربردی و فراتر از حوزه‌ها در علم است. در اکثر تحقیقات علوم تجربی به ویژه علوم اجتماعی از ابزارهای ریاضی استفاده می‌شود، یعنی از نظریه احتمالات و آمار به همراه نتایج حاصل از آنها، مانند نظریه تصمیم، نظریه بازی، نظریه سود و تحقیق در عملیات. فیلسوفان علم نیز به مسائل کلی روش شناختی مانند ماهیت تبیین علمی و توجیه استقرائی پرداخته‌اند.
امیدوارم تا به اینجا به پرسش دانش Science چیست؟ رسیده باشید! خوب حال نوبتی هم باشد نوبت به دانشمندان است!
دانشمند کیست؟
دانشمند کسی است که نظام‌مند به تحقیق و گردآوری شواهد می‌پردازد تا پس از فرضیه‌سازی، آنها را بیازماید و از آزمودن فرضیات خود به درک و دانش برسد.
به صورت خلاصه شاید بتوان دانشمند را این‌چنین تعریف کرد:
- چگونه درباره موضوعی به‌پیش می‌روند؟ به عنوان نمونه: با استفاده از آمار (آمارشناسان) یا داده‌ها (دانشمندان داده).
- چه‌چیزی را می‌خواهند درک کنند؟ به عنوان نمونه: عناصر موجود در هستی (شیمیدانان، زمین شناسان و الخ.)، یا ستارگان در آسمان (ستاره‌شناسان).
- در کجا علم خود را به کار می‌گیرند؟ به عنوان نمونه: در صنایع غذایی (دانشمند مواد غذایی).
به هر روی، می‌توان توافق داشت که همه دانشمندان با کنجکاوی بی‌وقفه و رویکرد نظام‌مند خود مترصد کشف حقیقت هستند!
پس از دانش Science چیست؟ و دانشمند کیست؟ بهتر است بپردازیم به انواع داشمند!
انواع دانشمند
پیش از این‌که برویم سر وقت انواع دانشمند باید بدانید که، در زبان فارسی بعضی از این مشاغل با عنوان کارشناس شناخته می‌شوند امّا برای حفظ اصطلاح‌شناسی از همان لفظ دانشمند استفاده می‌کنیم و در بعضی موارد از پسوند «دان» مثل سیاستدان!
دانشمند پیوندساز Communicator Scientist
دانشمند پیوندساز علم و دانش فنی خود را با توانایی برقراری ارتباط ترکیب می‌کند. آنها از طریق همدلی و درک نیازهای مخاطبان، در نحوه عملکرد رسانه‌ها و سایر کانال‌های ارتباطی متخصص هستند.
البته دانش عمیقی از علم ارتباطات داشته و آن را به کار می‌گیرند؛ و پیام خود را به بهترین شکل منتقل می‌کنند. می‌توانید دانشمندان پیوندساز را در تلویزیون و رادیو، تبلیغات، مقررات و امور عمومی و همچنین رسانه‌های اجتماعی بیابید. آنها همچنین ممکن است یک شغل تمام وقت به عنوان نوع دیگری از دانشمند داشته باشند.
بیشتر بخوانید: اختراع جدید پژوهشگران: ربات‌های چهارپا و ارزان قیمتی که همه‌جا را فتح می‌کنند!
دانشمند توسعه‌دهنده Developer scientist
توسعه‌دهنده یا دانشمند مترجم از دانش تولید شده توسط دیگران استفاده کرده و آن را به چیزی تبدیل می‌سازد که جامعه بتواند از آن استفاده کند. آنها ممکن است ایده‌ها، محصولات و یا خدماتی را توسعه دهند که منجر به تغییر رفتاری، بهبود مراقبت های بهداشتی و دارویی، و یا تسهیل استفاده از فناوری موجود در محیط های جدید شود.
دانشمند کارآفرین Entrepreneur scientist
دانشمند کارآفرین باعث ایجاد نوآوری می‌شود. دانش و ارتباطات علمی آنها به اندازه‌ای عمیق است که بتوانند فرصت‌هایی را برای نوآوری ببینند – نه فقط در تجارت، بلکه در بخش عمومی و سایر بخش‌های جامعه.
دانشمند کاوشگر Explorer scientist
دانشمند کاوشگر کسی است که مانند خدمه اینترپرایز در سفری اکتشافی است «تا جسورانه به جایی برود که پیش‌تر کسی نرفته است». آنها به ندرت بر یک نتیجه یا تأثیر خاص تمرکز می‌کنند، بلکه می‌خواهند قطعه بعدی از پازل را بدانند.
دانشمند پژوهشگر Investigator scientist
دانشمند پژوهشگر ناشناخته‌ها را را با مشاهده، نقشه‌برداری، درک و کنار هم قرار دادن دانش و داده‌های عمیق می‌کاود و چشم‌اندازی را برای دیگران برای ترجمه و توسعه ایجاد می‌کند.
سیاستدان Policy scientist
سیاستدان از علم و دانش فنی خود و همچنین درک خود از ساز و کار دولت و سیاست‌گذاری استفاده می‌کند تا اطمینان حاصل کند که قوانین و خط مشی‌ها دارای پایه و شواهد معتبری هستند. برخی از دانشمندان علوم سیاسی خود را 75 درصد دانشمند و 25 درصد سیاستمدار توصیف می‌کنند.
دانشمند تنظیم‌گر Regulator Scientist
وجود دارد تا از طریق نظارت و پایش به مردم اطمینان دهد که سامانه‌‌ها و فناوری‌ها قابل اعتماد و ایمن هستند. آنها ترکیبی از مهارت ها را خواهند داشت و ممکن است در مواردی درگیر کار آزمایشگاهی نشوند، امّا درک کاملی از علم و فرآیندهای مربوط به نظارت بر استفاده یا کاربرد آن خواهند داشت.
دانشمند آموزگار Teacher scientist
دانشمند آموزگار در علم آموزش دیده و دانش و درک خود را برای تربیت نسل بعدی دانشمندان به اشتراک می‌گذارد. کاربرد علم آنها با مهارت آموزشی و اشتیاق به آموزش دیگران ترکیب شده است.
دانشمند تکنسین Technician scientist
دانشمند تکنسین خدمات علمی عملیاتی را در راه‌های گسترده‌ای ارائه می‌کند. این‌ها دانشمندانی هستند که ما در خدمات بهداشتی، پزشکی قانونی، علوم غذایی، بهداشت و ایمنی، تجزیه و تحلیل و آزمایش مواد، آموزش و بسیاری از زمینه‌های دیگر به آنها وابسته هستیم.
جمع‌بندی
در بخش دانش Science چیست؟ گفتیم که دانش آگاهی نظام‌مند است و در ادامه دانشمند را کسی دانستیم که نظام‌مند به گردآوری شواهد و آزمایش می‌پردازد و بعد از آن نیز انواع داشمندان را بر شمردیم که عبارت بودند از: دانشمند پیوندساز، دانشمند توسعه‌دهنده، دانشمند کارآفرین، دانشمند کاوشگر، دانشمند پژوهشگر، سیاستدان، دانشمند تنظیم‌گر، دانشمند آموزگار و دانشمند تکنسین.
خوب به نظر می‌آید روش‌مندی و نظام‌مندی دو مولفه مهم از دانشورانه بودن دانش است. امیدوارم در این کوتاه به پرسش پاسخ‌های‌تان رسیده باشید، به شخصه که تا حدّی توانستم پاسخ آن اهل کلام رویایم را بدهم، شما را نمی‌دانم!
بیشتر بخوانید:
لطفاً دیدگاه خود را درباره دانش Science چیست؟ به‌نظرتان به هرکسی می‌توان لقب دانشمند را داد؟ در بخش کامنت‌ها با مجله خبری آی تی و دیجیتال در میان بگذارید.
نظرات کاربران